Bij verrassing klinkt een cliché soms weer fris en nieuw. Wie als laureaat van de Gouden Ganzenveer op het bericht van de toekenning van de prijs en het gelijktijdige verzoek er nog even over te zwijgen reageert met ‘Het graf zal mijn zwijgen niet verbeteren, tot ik van u verlof krijg om honderduit te jubelen’, is geen Nederlander, zeker geen Hollander. Maar ach, dat bleek al voluit uit de eerste regel van de dankbrief van de laureaat, waar hij zegt dat het bericht van de Academie hem bereikte toen hij ‘structureel zeg maar – al aan de champagne bezig was’. Het is duidelijk, dit zijn berichten van over de grens. In dit geval toevallig Zuid-Afrika, maar de auteur is een Vlaming en wel degene om wie wij ons hier vanmiddag verzameld hebben voor de zesde uitreiking van de Gouden Ganzenveer op voordracht van de Academie de Gouden Ganzenveer. Na eerder Michaël Zeeman, Jan Blokker, Kees van Kooten, Maria Goos en Peter van Straaten voor hun veelzijdige werk te hebben geëerd, heeft de Academie besloten voor het jaar 2007 de Gouden Ganzenveer toe te kennen aan de Vlaamse schrijver Tom Lanoye.

Van de laureaten van voorgaande jaren kan gezegd worden dat zij elk voor zich en elk op hun eigen werkgebieden een begrip zijn in Nederland en vaak ook in België. Van Tom Lanoye kan gezegd worden dat hij in zijn eigen land, zeker in de Vlaamse Gemeenschap, veel meer is dan een begrip. In Nederland is hij bekend, als auteur, als performer en als toneelschrijver. In zijn eigen land komt daar nog heel wat bij. Tom Lanoye is politiek en maatschappelijk zeer actief, zeer aanwezig ook op vele podia en zeker ook in de media, hij schrijft columns die getuigen van zijn sterke maatschappelijke engagement, hij was stadsdichter van Antwerpen en wordt nu ook eredoctor van de Universiteit Antwerpen. Het is niet altijd het criterium om iets aan af te meten, maar al die activiteiten hebben zijn productiviteit als schrijver niet getemperd. Integendeel, schrijven is het hoofdbestanddeel van zijn maatschappelijk en politiek engagement. Gedurende nu al bijna 25 jaar is sprake van een gestaag groeiende stroom publicaties: poëzie, romans, verhalenbundels, verzamelde kritieken, toneelstukken en daarnaast nog een cd en een video. Zelf heeft hij het weer het mooist geformuleerd in de statuten van zijn eigen naamloze vennootschap L.A.N.O.Y.E., door zichzelf en het doel van zijn onderneming te omschrijven als een ‘gevestigde bron van alle vormen van teksten en schriftuur, zowel voor boeken, kranten, tijdschriften en andere drukwerken, voor toneelopvoeringen, cabaret- en zangvoorstellingen, dit alles onder eender welke vorm en in de meest ruime zin van het woord’.

Dit is typisch voor Tom Lanoye, hij is ook zijn beste marketingmanager. Geen juryrapport kan op tegen de wijze waarop hij zich op zijn eigen website met zijn werk en leven presenteert. We weten alles van hem en wat hij er zelf belangrijk van vindt en waarom. Dat doet koket en soms zelfs pedant aan – en dat is het ook –, maar tegelijkertijd laat de inzet van zijn eigen persoonlijkheid zien hoe Tom Lanoye met kracht en betrokkenheid permanent stelling heeft genomen bij de sociale en politieke veranderingen die zich in België in de laatste 25 jaar hebb en voltrokken. Daar hoort ook de opkomst van het Vlaams Blok c.q. Vlaams Belang bij, die Tom Lanoye tot hun verklaarde tegenstanders mogen rekenen. In 2000 wordt hij voor de groenen zelfs gekozen tot lid van de Antwerpse gemeenteraad, maar als lijstduwer neemt hij dat mandaat niet op. Het is al vaker gezegd, maar zelfs in zijn romans weet Lanoye de vaak absurde verwikkelingen van zijn hoofdpersonen en de soms bijna slapstickachtige scènes waarin zij terechtkomen, heel geloofwaardig en vanzelfsprekend te verbinden met het nieuwe ‘verdriet van België’: de affaire Dutroux, de moeizame integratie van de minderheden, de toenemende segregatie van de taalgemeenschappen. De ‘Monstertrilogie’ en het in 2006 verschenen Het derde huwelijk zijn schitterende zedenschetsen van het moderne leven, die lezen als een film, om maar eens een bij dit genre passende metafoor te gebruiken, en schuimen als bier, om weer eens een zuidelijk cliché te hanteren. Het is allemaal over de top, maar daarom nog niet zonder diepgang.

De Gouden Ganzenveer is geen literaire prijs in de strikte zin van het woord, het is een oeuvreprijs voor wie zich op hoog niveau en gedurende langere tijd op een oorspronkelijke wijze van verschillende media heeft weten te bedienen en op die manier ook verschillende doelgroepen heeft weten te bereiken. Wat op schrift staat en gedrukt is, valt het eerst en het langst in het oog, maar Tom Lanoye is behalve auteur ook actor, zoals in zijn engagement naar voren komt, en zeker ook acteur. Hij heeft in België en in Nederland een grote reputatie opgebouwd als voordrachtskunstenaar, als voorlezer, improvisator en redenaar, die maar met moeite in bedwang en aan de tijd gehouden kan worden. In die zin is hij ook een echte ‘aandachtskunstenaar’. Daar past ook zijn grote belangstelling voor toneel en theater bij, die het meest indrukwekkend vorm heeft gekregen in zijn dagvullende bewerking van ‘The wars of the roses’ van Shakespeare. Ten oorlog wint prijzen en wordt, zoals veel van het toneelwerk van Lanoye, ook met succes in vertaling in Duitsland en Oostenrijk opgevoerd.

Dames en heren, het zal u duidelijk zijn, dat de Academie de Gouden Ganzenveer op haar jaarlijkse juryvergadering in het Museum van het Boek in Den Haag – structureel met wijn, maar nooit met champagne, al zou dat na de selectie van de laureaat heel feestelijk en functioneel zijn! – met veel genoegen Tom Lanoye als laureaat voor 2007 heeft gekozen. Voor onze vrienden in Vlaanderen zal de keuze van de Academie een bijna vanzelfsprekend, misschien zelfs erg laat komend eerbetoon zijn voor wat toch de jongste vorst van hun dichters en schrijvers is, voor Nederland is het een erkenning en herkenning van een groot, veelzijdig en productief talent dat zich niet om landsgrenzen bekommert. Zo weinig zelfs, dat hij een groot deel van zijn tijd in Kaapstad woont, in de Oranjestraat. Daar kun je nog werken zonder gestoord te worden. Het is een aardig toeval dat Kaapstad meer dan drie eeuwen geleden mede vanuit dit huis werd bestuurd. Dat gebeurde met echte ganzenveren, Tom Lanoye is hier om aangemoedigd te worden door te gaan op de vele wegen die hij al is ingeslagen. De Gouden Ganzenveer hier op tafel zal hem daar straks onder de Tafelberg aan blijven herinneren.